Ten geleide...

In het kader van mijn thesis voor het behalen van de graad van 'Master of Science in Physical Land Resources' heeft mijn promotor, Professor R. Langohr, mij de vrijheid gegeven om te experimenteren met het integreren van verschillende bronnen in een Geografisch Informatie Systeem (GIS), toegepast op de gemeente Adegem.

Wetenschap is twijfel, en twijfel is het fundament voor een basishouding die erop gericht is oplossingen aan te brengen. Om welke reden dan ook is deze attitude weinig aanvaard binnen sommige kringen waarin ik mijn kennis heb opgedaan. Men huivert bij de gedachte te experimenteren zonder vooraf te weten wat de resultaten zullen zijn.

Om die koudwatervrees weg te nemen wil ik u laten proeven van de mogelijkheden die een creatieve benadering van de verwerking van historische, archeologische en bodemkundige gegevens te bieden heeft. De voorstelling is gericht op iedereen (genealogen, heemkundigen, archeologen, historici, bodemkundigen), wetenschapper en amateur, die de uitdaging wil aangaan om te vernieuwen en daarbij fouten maken niet schuwt. Bent u geïnteresseerd of heeft u vragen, contacteer mij gerust.

Veel kijkplezier!
Ludo Fockedey

GISstory - Inhoudstafel

© Ludo Fockedey, 2003 Deze webpagina bevat auteursrechtelijk beschermd materiaal. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.

Hoofdstuk I

Inleiding

1	Doelstellingen

1.1	Het grootschalige of macroniveau (schaal 1/20.000)
1.2	Het middenschalige of mesoniveau (1/10.000)
1.3	Het kleinschalige of microniveau (1/5000)

2	Afbakening van het onderzoeksgebied

2.1	Het Macroniveau
2.2	Het Mesoniveau
2.3	Het Microniveau

Hoofdstuk II

Bronnen en methodes

1	Bronnen

1.1	Ancien Régime
1.1.1	De landboeken en ommelopers
1.1.1.1	Het landboek van Adegem (1640)
1.1.1.2	De ommeloper van de Bekewatering
1.1.1.3	Het landboek van Maldegem (18e eeuw)
1.1.1.4	Het landboek van Adegem (1765)
1.1.1.4.1	Gemeenschappelijke gegevens
1.1.1.4.2	De kladversie
1.1.1.4.3	De afgewerkte versie
1.1.1.4.4	De figuratieve kaart
1.1.2	Omzetting van oude maten naar het metriek stelsel
1.2	Moderne Tijd
1.2.1	De kadastrale bronnen
1.2.1.1	Het 'Procès-Verbal de Délimitation' van Adegem (proces verbaal van grensbepaling)
1.2.1.2	De "basisdocumenten"
1.2.1.2.1	De oorspronkelijke (primitieve) perceelsplannen
1.2.1.2.2	De oorspronkelijke aanwijzende tabel of 'model 208'
1.2.1.2.3	De bijgevoegde (supplementaire) aanwijzende tabel of 'model 209'
1.2.1.2.4	De opmetingsschetsen 'model 207'
1.2.1.2.5	Staat der mutaties 'model 223'
1.2.1.3	Popp- Plannen
1.2.2	Analoge kartografische bronnen
1.2.2.1	'Atlas des cours non-flotables et non-navigables'
1.2.2.2	Atlas des chemins vicinaux
1.2.2.3	Ferrariskaarten
1.2.2.4	Topografische kaarten
1.2.3	Digitale kartografische bronnen
1.2.3.1	Topografische kaarten
1.2.3.2	De Belgische bodemkaart
1.2.4	Andere (digitale) bronnen

2	Methodes

2.1	De digitalisering van historische documenten
2.1.1	De digitalisering van kadastrale plannen en de figuratieve kaart
2.1.2	De digitalisering van de ommeloper van de Bekewatering
2.1.3	De digitalisering van de onbevaarbare waterwegen
2.2	Digitalisering van andere kaarten en plannen
2.2.1	De topografische kaart
2.2.2	Het grondplan van de archeologische site

Hoofdstuk III

Het fysisch milieu

1	Algemene gegevens

1.2	Reliëf en hydrografie
1.2.1	Reliëf
1.2.2	Hydrografie
1.3	Bodemassociaties
1.3.1	Bodemassociatie 5
1.3.2	Bodemassociatie 10
1.4	Landschapsbeeld
1.4.1	De associatie van de Vlaamse Zandstreek
1.4.2	Het associatiegebied van het lemig zand

2	Bodemgesteldheid

2.1	Bodemvormende sedimenten
2.1.1	Het tertiair
2.1.2	Het Kwartair
2.1.2.1	Het Pleistoceen
2.1.2.2	Het Holoceen
2.2	Bodemgenese
2.2.1	Regosols
2.2.1.1	Droge regosols
2.2.1.2	Natte regosols
2.2.2	Sol brun
2.2.3	Podzol
2.2.4	Postpodzol

Hoofdstuk IV

Het verwerken van oude historische kaarten
in een GIS, toegepast op de gemeente Adegem

1	Algemene begrippen met betrekking tot GIS

1.1	Definitie
1.2	Lagen of layers
1.3	Datamodellen
1.3.1	Vector-datamodel
1.3.2	Raster-datamodel
1.4	Garbage in, garbage out

2	Het gebruik van GIS in ons onderzoek

2.1	Doelstelling
2.2	De projectontwikkeling
2.3	De integratie van de Popp-plannen in het GIS (het macroniveau)
2.3.1	De fouten in de Popp-plannen
2.3.2	Het onderzoek naar de bruikbaarheid van de Popp-plannen van Maldegem en Adegem
2.3.2.1	Werkwijze
2.3.2.1.1	De software en de keuze van de digitalisering
2.3.2.1.2	Coördinatensysteem
2.3.2.1.3	Kaarten voor het georefereren
2.3.2.1.3.1	De orthofoto's
2.3.2.1.3.2	De topografische kaarten
2.3.2.1.3.3	De gescande kadastrale plans
2.3.2.1.4	Het transformeren
2.3.3	Het digitaliseren van de Popp-plannen van Adegem
2.3.3.1	Werkvoorbeeld
2.3.3.2	De afwijking van het Popp-plan van Adegem
2.3.3.2.1	Werkwijze
2.3.3.2.2	De afwijking van het Popp-plan
2.3.4	Het digitaliseren van de Popp-plannen van Maldegem
2.3.5	Alternatief voor de Popp-plannen
2.3.6	Voorlopige besluiten en voorstellen
2.3.7	Aanpassen van de Popp-plannen naar de toestand van de oorspronkelijke primitieve perceelsplannen
2.3.7.1	Verbetering van de percelen
2.3.7.1.1	Werkwijze
2.3.7.1.2	Meest voorkomende verbeteringen
2.3.7.1.3	De toevoeging van gegevens aan het verbeterde Popp-plan
2.3.7.1.3.1	Werkwijze
2.3.7.1.3.2	De selectie van de gegevens uit de oorspronkelijke aanwijzende tabel
2.4	Het gebruik van de figuratieve kaart in het onderzoek
2.4.1	Doelstelling
2.4.2	Bronnen, werkwijze en resultaat
2.4.2.1	Bronnen en werkwijze
2.4.2.2	Resultaat
2.4.3	De selectie van de gegevens het landboek
2.4.4	Voorlopige besluiten en mogelijkheden
2.5	Wat niet kon worden onderzocht
2.6	Algemene besluiten voor het gebruik van de Popp-plannen en de figuratieve kaart in deze studie
2.7	Aanbevelingen voor verder onderzoek
2.8	Het gebruik van de Ferrariskaarten in deze studie
2.8.1	De geometrische juistheid van de Ferrariskaarten
2.8.2	Moeilijkheden bij het georefereren
2.8.3	De geometrische controle van de Ferrariskaarten
2.8.3.1	Werkwijze
2.8.3.1.1	Voorbereidend werk
2.8.3.1.2	Het georefereren van de Ferrariskaarten
2.8.3.1.3	De vergelijking tussen de Ferrariskaarten en het digitale oorspronkelijke (primitief) perceelsplan
2.8.3.1.4	Andere fouten op de Ferrariskaarten
2.8.3.1.5	Argumenten contra het gebruik van de Ferrariskaarten voor detailanalyse
2.8.3.1.6	Besluiten
2.9	De implementatie van GIS op de andere niveau's
2.9.1	Het mesoniveau
2.9.1.1	Implementatie in een GIS
2.9.1.1.1	Werkwijze
2.9.1.1.2	Resultaat
2.9.2	Het microniveau
2.9.2.1	De basisdocumenten
2.9.2.2	Doelstellingen
2.9.2.3	Werkwijze
2.9.2.3.1	Het georefereren van de luchtfoto's
2.9.2.3.2	Resultaten
2.9.2.4	Besluiten
2.10	Samenvatting

Hoofdstuk V

Inleidend onderzoek naar het verband tussen het toponiem 'akker' en het open landschap en de kwaliteit ervan als landbouwgrond: de toponymie, het bodemlandschap en archeologische gegevens gecombineerd met behulp van GIS

1	Het verband tussen het 'akker'toponiem en het open landschap

1.1	Vragen en doelstellingen
1.2	De betekenis van het 'akker'-toponiem in het onderzoek
1.2.1	Doelstelling
1.3	Bronnen en methode
1.3.1	Bronnen
1.3.2	Methode
1.4	Het verband tussen het toponiem 'akker' en de open kernen in Adegem
1.4.1	Definiëring en localisering van de 'open kernen' in Adegem
1.4.1.1	Definiëring
1.4.1.2	Localisering
1.4.1.2.1	Het gebruik van de figuratieve kaart
1.4.1.2.2	Het gebruik van het landboek
1.4.1.2.3	Overeenkomst tussen de figuratieve kaart en het landboek
1.5	Voorlopige besluiten
1.6	Definiëring en localisering van de 'akker'-toponiemen
1.6.1	Definiëring
1.6.2	Localisering
1.6.3	Resultaten
1.6.4	Andere 'akker'-toponiemen in de literatuur
1.7	De analyse van de gegevens
1.7.1	De verspreiding van de 'open kernen' in het bodemlandschap
1.7.1.1	De verspreiding op de textuurkaart
1.7.1.2	De verspreiding op de drainagekaart
1.7.2	De 'open kernen' versus 'akker'-toponiemen
1.7.2.1	Toponymische attestatie
1.7.2.2	Archeologische attestatie
1.8	Voorlopige besluiten
1.9	De ligging van de circulaire structuren ten opzichte van de akkers

2	De landbouwwaarde van de open kernen-'akkers'

2.1	Vraagstelling
2.2	Bronnen en methode
2.3	De verschillende vormen van landgebruik en hun klassen in de oorspronkelijke aanwijzende tabel
2.3.1	De verschillende kategorieeën van landgebruik begin 19e eeuw
2.3.1.1	De Boomgaarden (Vergers)
2.3.1.2	Beplante terreinen (Terrains plantés of plantis)
2.3.1.3	Tuinen (Jardins)
2.3.1.4	Weilanden (Prés)
2.3.1.5	De graaslanden (Pâtures)
2.3.1.6	De dreven (Dreves)
2.3.1.7	Moerassen, water, vijvers (Marais, Eaux, Etangs)
2.3.1.8	Landweg (Chemin d'exploitation)
2.3.1.9	Heide (Bruyères)
2.3.1.10	Bebouwde terreinen
2.5	Resultaten
2.6	Voorlopig besluit
2.7	De bepaling van de klassen van de bouwlanden (Terres Labourables) in het P.V. van grensbepaling
2.7.1	De kwalitatieve klassificatie
2.7.1.1	De eerste klasse
2.7.1.2	De tweede klasse
2.7.1.3	De derde klasse
2.7.1.4	De vierde klasse
2.7.1.5	De vijfde klasse
2.7.2	De kwantitatieve klassificatie
2.7.2.1	Bepaling van de prijs per bunder voor de 2e klasse
2.7.2.2	Bepaling van de prijs per bunder voor de 5e klasse
2.8	De cultuurgewassen in vruchtwisseling te Adegem begin 19e eeuw
2.8.1	Spurrie
2.8.2	Rogge (seigle)
2.8.3	Tarwe (froment)
2.8.4	Gerst (orge)
2.8.5	Haver (avoine)
2.8.6	Vlas (lin)
2.8.7	Boekweit (sarrasin)
2.8.8	Raap (navet)
2.8.9	Masteluin (méteil)
2.8.10	Klaver (treffle)
2.8.11	De kunstmatige weide
2.9	De beddenbouw
2.10	Evaluatie van de landbouwwaarde van de open kernen-'akkers'
2.10.1	De bruikbaarheid van de klassen
2.10.1.1	Criterium voor de selectie van de klassen
2.10.1.2	Criterium voor de selectie van de grondbelasting
2.11	Besluiten
2.11.1	Besluiten op bodemkundig gebied
2.11.2	Potentieel van de databestanden en toekomstige onderzoeksmogelijkheden
2.11.2.1	Op toponymisch gebied
2.11.2.2	Het archeologisch-toponymisch-bodemkundig onderzoek
2.12	Toekomstige onderzoeksmogelijkheden

Hoofdstuk VI

De ruimtelijke, dynamische koppeling van archeologische, toponymische en bodemkundige gegevens in een GIS: circulaire structuren, wegen en de bodemkaart

1	Doelstelling
1.1	Belang van de studie van de wegen
1.2	Bronnen en werkwijze
2	De vergelijking van het wegenpatroon en wegennamen
2.1	1765-1835
2.2	1640 en 1765
3	Selectie van de te bestuderen wegen
4	Korte discussie over de drie belangrijkste wegen
4.1	De Oude Gentweg
4.2	De Antwerpse Heerweg en de Brede Weg
4.3	De 'Heerwegh' vs. ' 's Heeren Straete'
5	De oudste wegen
6	Enkele mogelijkheden tot analyse
6.1	De verhouding van de tracés tot de ligging van de circulaire structuren
6.2	De verhouding van de tracés tot het fysisch landschap
6.2.1	Ligging in het reliëf
6.2.2	Ligging in het bodemlandschap
7	Extrapolatiemogelijkheden
8	Besluiten
9	Aanwijzingen voor verder onderzoek

Hoofdstuk VII

Het fysisch landschap in een laat-Middeleeuwse bestuurlijke entiteit, de Bekewatering: studiemogelijkheden met behulp van een GIS

1	Inleiding
2	Doelstellingen
3	Bronnen en methode
4	De watering
5	De wateringen in Maldegem en Adegem
5.1	Verwijzingen
5.2	Onderverdeling
5.3	Datering
5.4	Analyse van de gegevens
5.4.1	De watergang
5.4.2	De grenzen van de watering
5.4.3	De ontginning van het gebied
6	Het belang van de ruimtelijke studie van de ontginning van het landschap
7	Besluiten
8	Toekomstige onderzoeksonderwerpen

Hoofdstuk VIII

De archeologische site Maldegem-Vliegplein:
evolutie van het bodemgebruik en paleoreliëfreconstructie met behulp van GIS

1	Inleiding
2	Bronnen en methodes
3	De evolutie van het bodemgebruik
4	Nut voor de interpretatie van de archeologische structuren
5	De reconstructie van het paleoreliëf
6	Een model voor bepaling van het milieu rondom grafheuvels
7	Besluiten
8	Aanbevelingen voor verder onderzoek

Hoofdstuk IX

Algemene besluiten

Bibliografie